Obruklar nasıl olusur?
Obruklar, yer altında kireçtaşı gibi eriyebilen kayaçların zamanla boşluklar meydana getirmesi ve bu boşlukların tavanlarının çökmesiyle oluşan karstik yer şekilleridir. Obruklar, yer altı suyunun, karbondioksit ile birleşimi sonucu karbonik asit oluşur. Bu karbonik asit, kireçtaşını çözer ve yer altında mağaraların oluşmasına neden olur. Belirli bir zaman sonra, mağaranın üstünde bulunan toprak çöker ve meydana gelen bu çökme sonucu oluşan derin çukurlar obruk olarak adlandırılır.
Obrukların oluşumu için bazı şartlar gereklidir. Bunlar şunlardır:
- Taban seviyesi yükseltileri birbirinden farklı iki komşu havzanın varlığı. Bu havzalar, bir sübsidans havzası, tektonik kökenli bir havza, karstik bir depresyon, dağ içi ovası, göl ya da nispeten geniş bataklık bir alan, dar veya geniş alanlı alüvyal bir ova olabilir.
- Bu iki havzayı birbirinden ayıran bir eşiğin bulunması. Bu eşik, alçak ya da yüksek bir plato olabileceği gibi alçak dağlık bir alanda olabilir.
- Havzalar arasındaki eşiğin yüzeyinden yeraltına doğru, bütünüyle veya kesintili karstik mineral ve kayaçlardan oluşmuş olması.
Obruklar, genellikle, yağmur sularının toprak boyunca hareketi sonucu karbondioksitin suda çözülerek zenginleşmesi ile suyun kireçtaşını çözme özelliğine sahip olması sonucu da gelişebilir. Obruklar, dikey bir şekilde derine doğru inen ve büyük bir bacayı andıran karstik kuyulardır. Obruklar bir huni şeklinden daha çok, bir kazan biçimindedir. Obrukların derinlikleri birkaç metreden başlayarak birkaç yüz metreye kadar inebilir. Bazılarının biçimi silindire benzer ve dibi görünür, bazılarında ise görünmeyen dip kısım bir mağaraya açılır ve çok derinlere kadar iner. Obrukların bazılarının dibinde su, bazılarında ise karbondioksit ve kükürtlü gazlar vardır.
Obruklar, doğal afet olarak tanımlanabilecek karstik olaylardır. Geçmişte düşük nüfus yoğunluğu, sınırlı tarım ve sanayi alanları gibi nedenlerden dolayı bir tehdit olarak algılanmayan obruklar, günümüzde bu faktörlerin daha geniş alanlara yayılmasına bağlı olarak, insan yaşamı açısından tehlike yaratabilecek konuma gelmiştir. Obruk oluşumunu önlemek için, yer altı suyu seviyesinin düşmesine neden olan aşırı su kullanımı, sondaj, kuyu açma gibi faaliyetlerden kaçınılmalı, karstik bölgelerde jeolojik ve jeofizik araştırmalar yapılmalı, yer altı boşluklarının haritalanması ve izlenmesi sağlanmalıdır.